Fren balatası, hareket halindeki aracın tekerlerinde yer alan disk veya kampana yüzeyleriyle oluşturulan sürtünme kuvvetiyle aracın güvenli bir şekilde durmasını sağlayan fren sisteminin en hayati parçasıdır.
Fren pedalına basıldığında oluşan hidrolik basıncı, fren kaliperlerini iter. Kaliperler üzerinde yer alan fren balatalarının tekerleklerdeki disklere sürtünmesiyle hareket halindeki aracın durdurulması sağlanır.
İlk patentli otomobil olan Motorwagen’in mucidi Carl Benz’in eşi Bertha Benz 1888 yılında Motorwagen’i deneyimleyerek fren balatasını icat etmiştir. Heybert Frood tarafından 1908 yılında asbest mineralli fren balataları geliştirilmiştir. Asbestli fren balataları, kanserojen etkileri nedeniyle 1950 yılından beri birçok ülkede yasaklanarak elyaf, seramik gibi alternatif malzemelerle üretilmeye başlanmıştır.
Ülkemizde 71/320/AT Frenleme düzenekleri ile ilgili yönetmelik gereği 01.06.2005 tarihinden itibaren üretilen veya ithal edilen tüm araçlarda ve değiştirilen fren balatalarında asbest kullanımı yasaklanmıştır.
Fren balataları kullanım sonucunda aşınmışsa veya yapısal olarak bozulmuşsa değişimi gerekmektedir. Fren balataları zamanında değiştirilmezse, disk, rotor ve kaliperler aşınarak hasar görmelerine sebep olacağından masrafların daha da artmasına neden olacaktır.
Balataların değişiminin gerekliliğine karar verirken balata kalınlığı kontrol edilir. Aracın kullanım şartlarına bağlı olarak değişmekle birlikte ortalama 60.000 km’de fren balatalarının değişimi uygun görülmektedir. Eğer araç performanslı şekilde aşırı frenli kullanılıyorsa 30.000 km’de değişim gerekebilirken sakin kullanımda daha az fren kullanılarak 90.000 km’ye kadar balataların ömrü uzatılabilir.
Fren balatası seçimi aracın nasıl kullanıldığıyla doğrudan ilgilidir. Eğer performanslı bir sürüş yapılıyorsa metal balata tavsiye edilirken, uzun mesafeler kat ediliyorsa veya sıkışık trafikte sürüş yapılıyorsa seramik balata, kısa mesafe sürüşler yapılıyorsa organik balatalar en uygun tercih olmaktadır.
Fren balatalarının karşılaması gereken yeterliliklere göre yapılan testler neticesinde Audi, BMW, Mercedes-Benz gibi bazı araç üreticilerinin orijinal ekipman olarak kullandığı en iyi performansa sahip fren balataları, ATE, Brembo, Otto-Zimmermann, Ferodo markaları olarak sıralanmaktadır. Performans-fiyat önceliğine göre yapılan seçimlerde ise Bosch, TRW, Akebono, Sangsin, Kale ve Beşer balatalarının kullanımı öne çıkmaktadır.
Fren balatası sürtünme katsayısı, frenleme boyunca ne kadar az seviyede değişiyorsa o derece performanslıdır. Organik, seramik ve metal olarak üç çeşit fren balatası vardır. Seramik ve metal fren balataları organik olanlara göre daha yüksek frenleme performansına sahiptir.
Frenleme yapıldığında oluşan gürültü ve frenleme sistemindeki aşınmaların, zorlanmaların en az olduğu balata ise seramik fren balatalarıdır. Metal fren balataları en yüksek performanslı balatalar olmalarına rağmen aşırı derecede gürültülüdürler.
Sürücünün fren balatalarının bittiğini anlayabilmesi için balatanın bitme yüzeyine yakın küçük metal kıl şeklinde malzemeler eklemiştir. Balata bu seviyedeyken balatalar diske temas ettiğinde gıcırtı şeklinde ses çıkarmaya başlar. Frenlerde titreme varsa veya performansı kötüleşmişse balata kontrolü yapılmalı ve gerekliyse değiştirilmelidir.
Rejeneratif fren enerjisi geri kazanımı sistemi olan hibrit ya da elektrikli araçlarda, hareket halindeki aracın kinetik enerjisi, fren yapıldığında tekerleklerde yer alan jeneratörler ile elektrik enerjisine dönüştürülüp depolanır. Bu sayede aracın durdurulması için fren balatalarına düşen iş azalacağından bu sistemin olduğu araçlarda fren balataları daha uzun süre kullanılabilmektedir.