Akü ömrü, elektrik desteğiyle çalışan tüm cihazlarda olduğu gibi otomotiv endüstrisinde de araçlar için oldukça önemlidir. Aracın kullanıldığı coğrafya, iklim, şarj-deşarj kullanım farklılıkları, araçtaki ek donanımlar ve akü özelliğine bağlı olmak üzere ortalama akü çevrim ömrü 3-6 yıl arasında değişmektedir.
Her akünün teknolojik gelişimlere bağlı olarak ömrünü etkileyen şarj-deşarj çevrim döngüsü vardır. Bu döngü tamamlandığında akünün ömrü tamamlandığından teknolojik olarak uygunsa bakım, uygun değilse yenileme gerekmektedir.
Akü, üretilen elektriği kimyasal enerjiye çevirip depolamakta ve ihtiyaç halinde kimyasal enerjiyi tekrar elektrik enerjisine çevirerek kullanıma sunmaktadır. Şarj-deşarj durumlarındaki kimyasal ve elektriksel döngüyü sürekli ilk kullanımdaki kadar yüksek performansla yapamadıklarından kullanıma bağlı olarak ömürleri azalarak bitmektedir.
Araçların elektrik ihtiyaçları tarihsel olarak incelendiğinde, içten yanmalı motorlar harekete geçirilmek için insan gücüne ihtiyaç duymaktaydı. Motorun çalışması için verilecek ilk hareket aracın krank milinin döndürülmesine dayanıyordu. Motor rölantide kendiliğinden çalışana kadar krank mili üzerine yerleştirilen bir krank kolu insan gücüyle dairesel olarak döndürülmekteydi.
Motorun insan gücüyle yapılan bu ilk çalıştırma yöntemi teknolojik gelişmelerle yerini marş motoruna bırakmıştır. Marş motoru doğru akımla (DC) çalışan bir motordur ve enerjisini aküden almaktadır. Araç kullanıcısı kontaktaki anahtarı çevirdiğinde marş motorunu enerjilendirmektedir. Marş motorunun dişlilerinin bağlı olduğu volan dişlisi dönerek krank milini harekete geçirir. Dolayısıyla silindirlere dolan yakıt hava karışımı yanarak motorun rölantide çalışması sağlanmaktadır.
Binek araçlarda ve motosikletlerde kullanılan aküler, teknolojik olarak araç üreticilerine göre farklılık oluşturmaktadır. AGM (Absorbed Glass Mat-Emdirilmiş kuru tip) akü, VRLA (Valve Regulated Lead Acid-Valfli kurşun asit) akü, FB (Flooded Battery- Geleneksel sulu akü), EFB (Enhanced Flooded Battery-Geliştirilmiş ıslak akü), Jel akü araçlarda kullanılmakta olan akü çeşitleridir.
Akü içerdiği kimyasallardan ötürü titreşim, sarsıntı veya kaza anında dış koruyucu tabakası parçalanabilir ve çevreye kimyasal sızıntısı olabilmektedir. Bu yüzden özellikle motosikletlerde kuru tip bakımsız aküler kullanılır.
Start-stop sistemi olan ve rejeneratif fren enerjisi kazanımı olan araçlarda fiyat performans açısından en çok hızlı şarj olabilen AGM aküler tercih edilmektedir.
Akü ömrünü olumsuz etkileyen sebepleri sıralayacak olursak kullanım ve çevresel etkenler ön plana çıkmaktadır. Aşırı sıcak veya çok düşük sıcaklarda akü içerisinde kimyasal bozunum gerçekleşmekte ve akü ömrünü azaltmaktadır. Kış aylarında, araçların akülerinde yaşanan problemlerin asıl sebebi yazın aşırı sıcaklığa maruz kalan aküdeki buharlaşmadır.
Uzun süre şarj olmayan akü, derin deşarja gittiğinden dolayı akünün tekrar toparlanarak varsayılan gerilimine dönmesi zorlaşmaktadır. Buz çözücü rezistansların ve koltuk ısıtıcıların kullanımı da akü ömrünü olumsuz yönde etkiler. Kısa mesafeli sürüşler, akünün harcadığı enerjiyi tekrar depolamasına fırsat vermeyip yetersiz şarjına sebep olduğundan yine akü ömrünü azaltmaktadır.
Özetlemek gerekirse akü ömrünü arttırmak için uyulacak tedbirler şu şekildedir;
- Kısa mesafeli sürüşlerden kaçınarak uzun mesafeli sürüşler tercih edilmelidir.
- Akü, araç üzerinde gerekli tertibatlarla sabitlenmeli ve kutup bağlantıları çok aşırı veya gevşek sıkılmamalıdır. Hareket halinde titreşimlere ve sarsıntılara maruz kalacağı için kısa devre veya bağlantıların uygun yapılmamasından kaynaklı şarj edilememe bu şekilde önlenecektir.
- Aracın motoru çalışmazken aydınlatma ve ses sistemi açık kalmamalı, çakmaklık çıkışından herhangi bir elektrik yükü beslenmemelidir.
- Kutup başlarındaki oksitleme önlenmelidir. Eğer oksitlenme varsa kutup başları karbonatlı su ile temizlenmeli ve soğuk su püskürtüldükten sonra kurulanmalıdır.
- Yazın araçlar mümkün olduğu kadar gölgede veya kapalı garajda muhafaza edilmelidir. Aşırı sıcaklarda yapılan sürüşlerde motor sıcaklığının da aküye ulaşmasından dolayı akü içerisinde buharlaşma artacak ve yeterli yoğunlukta kimyasal karışımın olmaması nedeniyle akü ömrü azalacaktır.
- Akü gerilimini periyodik olarak kontrol edilmesi faydalı olacaktır. 12,7 V ve üzeri gerilim ortalama olarak tüm akü çeşitleri için yeterli şarj edilmiş akü gerilimini ifade eder. 12 V ve altındaki gerilimler ise akünün boşaldığını gösterir.
- Araçlar uzun süre kullanılmadığında akü kendi kendine deşarj olmaya başlayacaktır. Eğer çok uzun süre kullanılmayacaksa araç aküsü düşük akımla şarj eden bir şarj adaptörüne bağlanmalıdır.
Araç akülerinin ömürlerini önerilen tavsiyelere uyularak arttırılabilir ve bu sayede beklenmedik akü masraflarından kaçınabilirsiniz.