Halk arasında akis veya dingil adıyla da anılan aks, taşıtlarda vites sisteminin ayarlayarak ortaya çıkardığı dönme hareketini tekerleklere ileten, çelikten imal edilmiş parçadır. Kısaca aks motorun ürettiği gücü tekerleğe aktaran ve bu sayede aracın hareket etmesini sağlayan bir aktarma çubuğudur.
Bu parça işlevini yerine getirirken yolcuların ağırlığı da dahil olmak üzere aracın tüm yükünü üstlenir. Temel bir işlevi yerine getiren aks; araç hızlanırken, viraja girilirken ve çıkarken veya frene basıldığında kuvvetleri dengeleyerek güvenliği ve konforu sağlamakla görevlidir. Aks parçalarında meydana gelebilecek bir arıza sürüş güvenliğine direkt olarak etki eder.
Diferansiyelde sağ ve sol olarak iki adet aks bulunmaktadır. Bir aks sistemi genel olarak rulman, keçe ve körüklerden meydana gelir. Sistemin düzgün çalışabilmesi için bu üç aksamın da görevlerini kusursuz olarak yerine getirmesi beklenir.
Aksları hizaya getirme görevini üstlenen aks rulmanları, aks kovanının içerisinde bulunur. Aks kovanında yağın sızmasını engellemek amacıyla aks keçeleri bulunmaktadır. Aks körükleri ise rulmanı sararak aksın iç ve dış bölümlerine bulunurlar. Bu körükler dışarıdan gelebilecek kirletici etkilerin rulmanlar içerisine girmesini önler ve sağlam olduğu sürece rulmanların kusursuz bir şekilde çalışmasını sağlar.
Aksların tasarımı, aracın ön veya arkadan çekişli olmasına göre farklılık gösterir. Önden çekişli araçlarda genellikle, sol ve sağ aksların boyları ve bağlantı biçimleri farklıdır. Arkadan çekişli araçlarda ise aks boyları birbirlerine eşittir. Tasarımsal olarak üç farklı aks çeşidi vardır bunlar aşağıdaki gibidir.
Yarım Serbest Aks: Sıklıkla kullanılan bir aks çeşididir. Dönme hareketi ile birlikte aracın yükünü de taşır. Otomobillerde, 4×4 modellerin arka akslarında ve kamyonetlerde kullanılır.
Tam Serbest Yüzücü Aks Mili: Bu aks çeşidi yalnızca diferansiyelden gelen dönüş hareketini tekerleğe iletmekle görevlidir. Bu tasarımda aracın yükünü tekerlek göbeği çeker.
Üç Çeyrek Serbest Aks Mili: Konik bir uca sahip bu aks çeşidi, tekerleğe vidalı olarak kullanılır.
Eskiyen veya aşırı yük ve torktan dolayı yıpranan akslar arızalara yol açabilir. Aks arızası çok önemli ve hayati durumların ortaya çıkmasına sebebiyet verebilir. Akslar aracın tüm yükünü sırtlayan ve hareket halindeyken güvenliği sağlayan en önemli parçalardan biridir. Akslarla ilgili genellikle aşağıdaki sorunlar yaşanmaktadır.
Rulman Bozulması
Arabadan hareket halindeyken uğultu şeklinde ses geliyor şeklinde bir şikayetleriniz varsa aks arızalarında sıklıkla rastlanan rulman arızasını yaşıyor olabilirsiniz. Körüğün deforme olmasıyla biriken kirliliklerin rulmana zarar vermesi bu nedenle yaşanılan aşırı ısınma veya darbe ve aşınmalar rulman arızalarına yol açmaktadır.
Aşırı Yükten Dolayı Hasar Görme
Her aracın yük taşıma kapasitesi ruhsatlar üzerinde veya aracınızın teknik verilerinin yer aldığı kitapçıklarda bulunmaktadır. Güvenlik faktörleri hesaba katılarak verilen bu yükleme sınırının üzerinde yük yüklemesi yapıldığı durumlarda aks aşırı yük altında kalarak çeşitli bozulmalara sebebiyet verebilir.
Darbe Sonucu Hasar Görme
Araç hareket halindeyken aksların hizasında hasara yol açabilecek taş, kaldırım, odun ya da farklı engellere çarpmaktan kaçınmak gerekir. Sert cisimlerden alınan darbeler aksların kırılmasına yol açabilir.
Akslar hasar gördüyse aracı güvenli bir yere alıp çekici çağırmak gerekir. Arızalı aks ile yol almaya çalışmak ciddi kazalara ve yaralanmalara yol açabilir